Od narodzin do pierwszych kroków – co warto wiedzieć o rozwoju?
Rozwój dziecka – jakie ma cechy?
- Indywidualny
- Sekwencyjny – pojawianie się poszczególnych umiejętności w określonej kolejności
- Wariantowy – różnorodność podejmowanych aktywności i wybór tej najlepszej
- Ciągły – stały proces
Skale rozwojowe
Określają pewien „zarys” tego, jak przebiega typowy rozwój dziecka, czego w kolejnych etapach możemy się spodziewać i na co zwrócić uwagę.
Przykład – Okna osiągania kamieni milowych wyrażone w miesiącach:
Źródło: WHO Motor Development Study: Windows of achievement for six gross motor development milestones, Acta Pćdiatrica, 2006; Suppl 450: 86/95.
- utrzymuje główkę prosto w pozycji pionowej: 1-4 miesiąc
- leżąc na brzuchu, unosi się na wyprostowanych rękach: 3-6 miesiąc
- przewraca się z brzucha na plecy: 3-6 miesiąc
- przewraca się z pleców na brzuch: 4-7 miesiąc
- siedzi z podparciem: 4-7 miesiąc
- siedzi bez asekuracji (bez podparcia): 4 – 9 miesiąc
- stoi z asekuracją (z pomocą): 5-11,5 miesiąc
- czworakuje: 5-13,5 miesiąc
- stoi z asekuracją (z pomocą): 6-14 miesiąc
- stoi samodzielne (bez pomocy): 7-17 miesiąc
- chodzi samodzielnie (bez pomocy): 8-18 miesiąc
- biega: 13-20 miesiąc
Zmysły dziecka – są ważne w rozwoju
- Dojrzewają już w życiu płodowym
- Dzięki nim dziecko doświadcza
- Dotyk – dziecko odczuwa pierwsze sygnały dotykowe już w 6-8 t.ż życia płodowego
- Czucie głębokie – dzięki niemu odczuwa granice i percepcje własnego ciała
- Wzrok – 16 t.ż. reakcja na światło, 8 m-c – rozwinięta siatkówka
- Słuch – 23 t.ż. już słyszy, 28 t.ż. reaguje na znane i nieznane bodźce
- Układ przedsionkowy – równowagi – rozwój linearnie przy ruchach mamy
- Smak – wody płodowe mają smak i dziecko to odczuwa
ROZWÓJ DZIECKA – OD NARODZIN DO ROZPOCZĘCIA CHODZENIA:
1 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- tułów ułożony asymetrycznie,
- ruch regulowany grawitacją głównie – w brzuchu mamy jej nie ma,
- dominuje zgięcie tułowia, głowy, kończyn i dłoni z chwilowymi wyprostami,
- główka zwrócona jest raz w prawo, raz w lewo,
- dziecko zaczyna ,,doświadczać” linii środkowej ciała przy obrotach główki – pod koniec 1 miesiąca może utrzymać głowę na wprost,
- noworodek widzi fragmenty obrazu, obraca główkę w stronę światła, jeśli dziecko za mocno skręci głowę to całe odwraca się w tę stronę.
Leżenie na brzuszku:
- nóżki i rączki znajdują się w pozycji zgięcia, blisko ciała,
- pupa uniesiona – zgięte stawy biodrowe – to ich ochrona,
- ręce są zaciśnięte w piąstki,
- dziecko ułożone asymetrycznie,
- podpiera się na piąstkach, policzkach, mostku i wewnętrznej powierzchni stawów kolanowych,
- podejmuje próby przekładania główki raz na prawą, raz na lewą stronę – ułożenie rąk w tym pomaga – podpiera się na nich, a nie tylko odgina głowę.
2 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- pozycja szermierza – ATOS – najwyraźniejszy w tym okresie,
- nadal asymetria fizjologiczna – ale ! naprzemienna,
- łączenie rąk nad klatką piersiową,
- dziecko coraz częściej otwiera piąstki,
- pokonuje grawitacje i wkłada rączki do buzi – nie odwrotnie.
Nowe umiejętności:
- krótkotrwałe skupienie wzroku w linii środkowej ciała,
- uśmiech społeczny.
Leżenie na brzuszku:
- stopniowe prostowanie się ciała dziecka,
- symetryczny podpór na przedramionach wysuniętych nieco bardziej ku przodowi, niż w 1 m.ż.,
- próby symetrycznego unoszenia główki -na chwilę – odepchnięcie rękami od podłoża, a głowa uniesiona nisko,
- Początek pracy antygrawitacyjnej prostowników i zginaczy.
3 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- kontrolowanie głowy i gałek ocznych w linii środkowej ciała,
- sięga wzrokiem do zabawek – rękami jeszcze nie,
- łączenie rąk w linii środkowej ciała,
- jednoczesne wkładanie obu dłoni do buzi bez kontroli wzroku,
- wykonywanie ruchów rączkami od bioder do buzi,
- unoszenie miednicy nad podłoże – początek antygrawitacyjnej aktywności miednicy.
Leżenie na brzuchu:
- zintegrowane uniesienie głowy w linii środkowej ciała i utrzymanie jej przez kilka sekund,
- podpór na przedramionach (łokcie ustawione są na wysokości barków),
- jest to pozycja stabilna dla dziecka – nie wkłada w nią wysiłku,
- dalszy postęp w prostowaniu stawów biodrowych.
4 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- bardzo dobra kontrola głowy,
- rozdzielność ruchów gałek ocznych od ruchów głowy,
- wyprost w stawach łokciowych – ramiona odklejają się od podłoża,
- sięganie rączkami do kolan,
- więcej aktywności nóg nad podłożem,
- przetaczanie na boki oraz powrót do leżenia na plecach, na skutek chwytania rękami kolan i grawitacji,
- bawi się rękami – wkłada je do buzi pod kontrolą wzroku,
Leżenie na brzuszku:
- wysokie uniesienie głowy – widać więcej klatki piersiowej,
- łokcie wysunięte przed linie barków,
- dalsze prostowanie się nóg – przyleganie miednicy do podłoża,
- przy chwytaniu przedmiotów może tracić równowagę,
Nowe umiejętności:
- Symetria,
- Przekroczenie linii środkowej ciała,
- sięga i chwyta zabawki, potrząsa nimi, wkłada je do buzi,
- trzymane pionowo, potrafi kontrolować główkę,
- interesuje się otoczeniem,
- żywo reaguje na znane osoby,
- głośno się śmieje, głuży, naśladuje dźwięki,
- potrafi zlokalizować źródło dźwięku – obraca główkę w jego kierunku.
5 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- chwytanie dłońmi za stopy, obie dłonie do 1 stopy,
- przetaczanie się na brzuch – przekroczenie linii środkowej ciała – obroty w dobrym wzorcu z uniesieniem a nie odgięciem głowy,
- wykonywanie “dużych mostków” – unoszenie miednicy nad podłoże i podpór na piętach,
- prostowanie stawu kolanowego przy zgiętym stawie biodrowym.
Leżenie na brzuszku:
- podpór na dłoniach – łokcie ponad podłożem, ręce szerokie,
- „pivoty”,
- ,,pływanie”,
- podpór na jednym przedramieniu – dość stabilny,
- wyprost w stawach kolanowych.
6 miesiąc życia
Leżenie na plecach:
- obroty na brzuch,
- niezależne ruchy gałek ocznych względem głowy,
- wkładanie paluchów stóp do ust,
- sięganie do zabawki po przekątnej,
- chwytanie przedmiotów za pomocą stóp.
Nowe umiejętności:
- chwytanie przedmiotów stopami,
- koordynacja ręka – noga – buzia,
- próby obrotów wokół własnej osi.
- Siad nieaktywny, kręgosłup w zgięciu – nie sadzamy
7 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- pierwsze próby unoszenia tułowia i głowy do góry z podporem na prostych rękach – wchodzenie w pozycje czworaków – sprawdzamy gdzie są kolana,
- siadanie z czworaków – siad boczny – 1 ręka podpór a 2 wolna, wyprost w kręgosłupie
- unoszenie do góry miednicy i tułowia, jako przygotowanie do pozycji ,,niedźwiadka”,
- wykonywanie pivotów ciąg dalszy,
- pełzanie do przodu jako pozycja przemieszczania się.
8 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- pozycja ,,niedźwiadka” – dziecko wysoko unosi miednicę, opierając się na rękach i stopach,
- balansowanie w pozycji czworaczej,
- czworakowanie naprzemienne – pilnujemy ustawienia nóg,
- siadanie z leżenia na brzuszku,
- siad klęczny,
- siad prosty – początki,
- przechodzenie z siadu do pozycji czworaczej i odwrotnie,
- siad bokiem – jak wcześniej,
- początki klękania dwunożnego najpierw i podciągania, wspinania do stania jak doczworakuje np do kanapy,
- bardzo intensywny rozwój manipulacji dłońmi.
9 – 11 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- przemieszczanie się w pozycji niedźwiadka,
- wzmacnianie i ćwiczenie czworakowania,
- wstawanie do klęku obunóż trzymając się – podporami, następnie z klęku jednonóż,
- sprężynowanie – w pozycji stojącej dziecko wykonuje szybkie ruchy kończyn dolnych – zgięcia i wyprostu,
- chodzenie bokiem krokiem odstawno – dostawnym – początki.
10 – 11 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- stanie przy meblach, wspinanie,
- chodzenie bokiem – stopy i ich ustawienie rozwija brzeg zewnętrzny stopy, wzmocnienie stabilizatorów miednicy,
- doskonalenie transferów w staniu – przenoszenie ciężaru ciała.
- pojawienie się i utrzymanie pozycji kucania,
- siad prosty z wyciągniętymi nogami – stabilny,
- chwyt małych przedmiotów chwytem pęsetowym – kciukiem i palcem wskazującym,
- uderza dwoma przedmiotami o siebie,
- naśladuje gesty, np. ,,pa- pa”,
- naśladuje i powtarza dźwięki i sylaby,
11 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- stabilny siad prosty z sięganiem po zabawki,
- raczkowanie coraz bardziej skoordynowane,
- krótkotrwałe stanie bez przytrzymywania się,
- próby wykonania kilku kroków bez podparcia,
- doskonalenie chwytu pęsetowego,
- próby samodzielnego jedzenia łyżeczką i picia z kubka,
- pierwsze pojedyncze słowa – np. mama, tata
12 miesiąc życia
Nowe umiejętności:
- doskonalenie wcześniej zdobytych umiejętności,
- chodzenie – potrafi stawiać kroki do przodu, 12-18(20) miesiąc życia,
- skoordynowane raczkowanie,
- rozumie podstawowe polecenia,
- coraz sprawniej posługuje się łyżeczką i pije z kubeczka,
- wyraża chęć zabawy z rówieśnikami.
Dobre zasady
- Nie sadzamy i nie nosimy w pionie jak dziecko samo nie siedzi
- Nie stawiamy jak dziecko samo nie stoi
- Nie prowadzimy za ręce czy pod pachy jak dziecko nie chodzi
OCENA FIZJOTERAPEUTYCZNA ROZWOJU:
Wywiad
- Termin porodu / wiek korygowany
- Waga urodzeniowa
- Przebieg ciąży i porodu
- Ocena skali APGAR (oddychanie, czynność serca, zabarwienie skóry, napięcie mięśni, odruchy fizjologiczne)
- Urazy okołoporodowe
- Przeprowadzone już badania – kardiolog, ortopeda, okulista, neurolog itd
- Omówienie przebiegu dnia – karmienie, spanie, przebieranie itd
Ocena aktywności dziecka:
Ocena aktywności spontanicznej dziecka w różnych pozycjach i transfery między pozycjami – wzorce ruchowe, aktywność mięśniowa, zdolności ruchowe adekwatne do wieku.
Przykład oceny aktywności i porównanie typowego i atypowego rozwoju:
Siatki centylowe
Wyróżniamy podział siatek ze względu na płeć i parametry dotyczące budowy dziecka, takie jak:
- masa ciała,
- wzrost,
- BMI,
- obwód klatki piersiowej,
- obwód głowy.
Dla wcześniaków zostały opracowane oddzielne siatki centylowe.
Odruchy noworodkowe:
- Moro – nagłe odgięcie głowy powoduje symetryczne odwiedzenie, a następnie przywiedzenie ramion. Zanika w 6 m-cu.
- Odruch chwytny – zgięcie palców dłoni /stopy w odpowiedzi na umieszczenie przedmiotu na powierzchni dłoni , na powierzchni podeszwowej stopy. Zanika: Dłoń – 3 m-cy, stopa – 8 m-cy.
- Odruch szukania –skręt głowy w odpowiedzi na stymulację okolicy ust. Zanika 3-4 m-ce.
- Odruch stąpania – ruchy stąpania podczas dotykania stopy o podłoże w pozycji wertykalnej. Zanika przed samodzielnym chodzeniem.
- ATOS (odruch szyjny asymetryczny) – leżąc na wznak, niemowlę wyciąga rękę do boku, do którego głowa odwrócona, przeciwna ręka w zgięciu. Zanika 6-7 m-cy.
Okna rozwojowe i kamienie milowe
Rozwój każdego dziecka przebiega bardzo indywidualnie i jest uzależniony od wielu czynników. Wśród nich możemy wymienić:
- genetykę – w większości przypadków dziecko rozwija się w sposób podobny do swojego rodzeństwa,
- hormony – zaburzenia stężeń hormonów mogą mieć wpływ na cały organizm, np. na struktura kolagenu i elastyczność tkanek, co będzie manifestowało się zróżnicowaniem tempa rozwoju dziecka,
- środowisko, w którym żyje dziecko,
- ilość bodźców i doświadczeń, które są dostarczane każdego dnia,
- kontakty dziecka z rodzeństwem, rówieśnikami, rodzicem.
Sygnały ostrzegawcze w rozwoju ruchowym
| Wiek | Sygnał ostrzegawczy |
| 4 miesiące | Brak stabilnego trzymania głowy w pozycji siedzącej – próba trakcyjna – w siadzie, w przestrzeni, w czasie obrotu |
| 9 miesięcy | Brak stabilności w pozycji siedzącej |
| 18 miesięcy | Brak umiejętności samodzielnego chodzenia |
Po ocenie fizjoterapeutycznej rozwoju rodzice dostają zalecenia, a w przypadkach zaburzeń rozwoju rozpoczyna się terapia.
Zalecenia:
- Wspomaganie rozwoju przez terapeutę – a jeśli jest taka potrzeba rozpoczęcie terapii
- Wspomaganie rozwoju przez rodzica
- Prawidłowa pielęgnacja, noszenie, podnoszenie, odbijanie, spanie, pozycje do karmienia, akcesoria, zabawki, pierwsze i kolejne buty, chusta, wózek
- Ewentualne konsultacje u innych specjalistów: neurologopeda, laktacyjna, neurologiczna, ortopedyczna, okulistyczna itd
- Omówienie dalszego typowego rozwoju oraz tego czego rodzic się powinien spodziewać, kiedy ewentualna kolejna kontrola rozwoju
- Odpowiedzi na wszystkie pytania rodziców
